استان آدربايجان غربي در شمال غرب ايران عزيز و پهناور ما قرار گرفته است که اقوام آذري و کرد عزيزمان بيشترين قشر ساکن در اين استان هستند. مرکز اين استان شهر اروميه است که به معناي “شهرآب” است گرچه امروزه شايد اين کلمه زياد براي اروميه معني نداشته باشد. با احتساب قدمت 3000 ساله اين شهر، آن را مي‌توان به عنوان قديمي‌ترين شهر شمال غربي ايران دانست که همچنان بر روي پاهاي خود استوار است. جاذبه‌هاي تاريخي، تفريحي و طبيعي بسيار اين استان باعث شده تا هرساله گردشگران زيادي را به آذربايجان غربي بکشاند و از زيبايي‌هاي آن لذت ببرد. با آسان بگرد همراه باشيد تا به بررسي اجمالي اين استان بپردازيم.
تخت سليمان
تخت سليمان که با نام آتشکده آذرگشنسب نيز شناخته مي‌شود، محوطه تاريخي بزرگي است که در نزديکي شهر تکاب و روستاي تخت سليمان که در گذشته با نام نصرت آباد نيز شناخته مي‌شود قرار گرفته است. زماني تخت سليمان بزرگترين بزرگترين مرکز آموزشي، مذهبي، اجتماعي و عبادتگاه ايرانيان در دوران قبل از اسلام به شمار مي‌رفت اما در سال 624 ميلادي امپراتور رم “هراکليوس” تخريب شد. بعدها بر روي ويرانه هاي تخت سليمان مسجدي بنا شد که متاسفانه آن نيز تخريب شد و در حال حاضر تنها کاشي‌هايي با نقوش و خط برجسته به جا مانده است که هم اکنون در موزه رضا عباسي نگه داشته مي‌شود.
طبق برآوردهاي انجام شده آب درياچه تکاب از عمق بيش از 120 متري درون زمين مي‌جوشد و خود را به درياچه مي‌رساند که البته با توجه به املاح بسيار زيادي که همراه اين آب به درياچه افزوده مي‌شود براي امور کشاورزي و آشاميدن مناسب نيست و رسوب همين املاح است که باعث تغيير شکل درياچه طي ساليان دراز شده است. دور همين درياچه آثار و بناهاي زيادي از دوره‌هاي اشکانيان، ساسانيان و ايلخانيان مغول بجا مانده است که از مهمترين آنها مي‌توان به آتشکده و تالارهاي ساساني اشاره کرد.
درياچه اروميه
درياچه اروميه ديگر نيازي به معرفي ندارد چراکه همه آن را مي‌شناسند، البته سالهاست که به معماي واقعي معني درياچه در پي خشک شدن بخش اعظم آن ظاهر نشده است. متاسفانه درياچه اروميه از سال 1380 روند خشک شدن خود را آغاز نمود که طبق بررسي‌هاي ماهواره اي اين درياچه 88 درصد از مساحت خود را در پي خشک شدن از دست داده و امروزه در خطر جدي خشک شدن کامل قرار دارد يعني جايي که دومين درياچه شور جهان و بزرگترين درياچه ايران به حساب ميآيد شايد فردا ديگر وجود نداشته باشد. شايد تصور کنيد که خشکسالي بيشترين تاثير مخرب را بر روي اين درياچه داشته اما طبق بررسي‌هاي انجام شده حقيقتا 5 درصد از خشک شدن درياچه را مي‌توان به گردن خشکسالي انداخت و عامل اصلي اين فاجعه عوامل انساني، برداشت‌هاي بي‌رويه و احداث بزرگراه بر روي اين درياچه بوده است. جالب است بدانيد که تا سال 2012 بيش از 200 سد بر روي رودخانه‌هاي حوزه آبريز درياچه در مرحله آماده بهره برداري يا پايان طراحي بودند. رودهاي زرينه‌رود، سيمينه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچاي، نازلو و زولا نيز به درياچه اروميه ختم مي‌شوند.
غار سهولان
غار سهولان در روستايي به همين نام و در 42 کيلومتري جنوب شرقي شهر مهاباد و مابين شهر مهاباد – بوکان قرار گرفته است. هنگامي که وارد غار شويد متوجه خواهيد شد که ارتفاع غار از سطح آب به 50 متر نيز مي‌رسد که اين در نوع خود يک شگفتي محسوب مي‌شود و جالب است بدانيد که عمق آب نيز در برخي موارد به 3 متر نيز خواهد رسيد. سهولان به زبان کردي يعني “يخبندان است” که اختلاف دماي 10 تا 15 درجه درون و بيرون غار شايد دليل اين نام گذاري باشد. البته برخي آن را “کونه کوتر” نيز مي‌نامند که دليل آن هم وجود تعداد بي‌شماري لانه کبوتر در داخل اين غار است.
غار قلايچی
غار قلايچي در فاصله 9 کيلومتري شمال شرقي شهرستان بوکان و در کنار محوطه باستاني تپه قلايچي که يکي از مراکز تمدن مانايي‌ها بوده است قرار گرفته و از دسته غارهاي طبيعي ايران عزيزمان به حساب ميآيد. غار قلايچي در اثر نفوذ آب، در طبقات آهکي شکل گرفته و از نظر ساختار آن را از جمله غني‌ترين غارهاي مکشوف ايران به شمار مي‌آورند.
جالب است بدانيد که دهانه اين غار با قطر 8 متر در ارتفاع 1750 متري کوهي به همين نام قرار دارد و عمق آن نيز تا رسيدن به کف تالار اول 110 متر برآورد شده است.
تپه حسنلو
تپه حسنلو جزو آثار باستاني برتر آذربايجان غربي است که قدمت آن به حدود 6000 سال پيش بازمي‌گردد که جام طلاي حسنلو در اين مکان کشف شده است که متعلق به دوره آهن است و هم اکنون در موزه ايران باستان جاخوش کرده است.
اگر بدنبال تپه حسنلو هستيد بايد در 12 کيلومتري جنوب غربي درياچه اروميه و 9 کيلومتري شمال شرقي شهرستان نقده بين دهکده‌هاي امين لو و حسن لو بدنبال آن باشيد. گرچه براي پيدا کردن آدرس دقيق تپه حسنلو بهتر است از نقشه مربوطه که در زير اين متن درج شده استفاده نماييد. جالب است بدانيد که تپه‌هاي زيادي در کتاب تپه حسنلو واقع شده است که گويا ارتباط عميقي با تپه حسنلو با آن تمدن عظيمش داشته اند. طبق بررسي‌هاي انجام شده حدود 14 تپه در باستان شناسي هاي انجام شده در کنار اين حسنلو يافت شده است که با يکديگر داد و ستد داشته اند.
دژ بسطام
در غرب شهر قره ضياءالدين و در بخش مرکزي شهر چايپاره و همچنين در نزديکي شهر خوي بناي تاريخي قرار دارد که با نام دژ بسطام شناخته مي‌شود که جزو پربازديدهاي گردشگري آذربايجان غربي به شمار مي‌رود.
دژ بسطام به دستور روساي دوم (645-685 پيش از ميلاد) ساخته شده و يکي از مهمترين شهرهاي اورارتويي زمان خود بوده‌است. اين دژ پس از چيرگي قوم ماد بر اين منطقه به‌صورت متروک رها شده و تنها در دوران قرون وسطي (هم‌زمان با دوره مغول) توسط گروهي از مسيحيان بکار گرفته شده که از آثار آنها نقش صليب هايي روي صخره‌ها باقي مانده‌است.
آثار دوره اورارتويي شامل: ساختمان شرقي، محله مسکوني، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرساني است. کاوش‌هاي باستاني نشان مي‌دهد که اين دژ در مدت پنجاه سال و در سه مرحله ساخته شده و داراي معبد، بازار، و جايگاه حکومتي، برج، بارو، دروازه و راه‌هاي پنهان خروج ويژه خود بوده‌است. قلعه داراي ديوارهاي مستحکم سنگي است که روي صخره‌اي بلند، رو به دشت و دره‌اي بزرگ جاي دارد. اين دژ همچنين داراي سه اشکوب (طبقه) است که کاربردهاي متفاوتي از قبيل موارد زير را دارد:
- اشکوب زيرين دربرگيرنده دروازه، مهمانسرا، اصطبل و جايگاه سربازان
- اشکوب مياني که نيايشگاهي است با اتاق‌هاي گوناگون
- اشکوب بالايي که اوج هنر معماري اورارتويي است و داراي سکونت گاه، جايگاه فرماندهي و راه‌هاي خروجي به بيرون از دژ است.
زندان سليمان
با جرات مي‌توان گفت که زندان سليمان يکي از جالبترين جاذبه‌هاي گردشگري آذربايجان غربي محسوب مي‌شود که در 3 کيلومتري تخت سليمان قرار گرفته است. زندان سليمان کوهي است به صورت مخروطي شکل که هزاران سال پيش بر اثر رسوب کاني‌هاي آب درياچه‌ي آن به وجود آمده است. ارتفاع اين کوه از زمين مجاور خود 97 تا 107 متر است و بر فراز آن گودال عميقي در حدود 80 متر ديده مي‌شود که قطر دهانه آن به طور تقريب 65 متر مي‌باشد.
در اطراف اين کوه مي‌توان چشمه‌هاي آب گرم گوگردي فراواني را يافت که داراي خاصيت‌هاي درماني متعددي هستند و همين کوه زماني نيايشگاه مانايي‌ها بوده است.
بازديد از اين جاذبه فارق از آنکه قبلا آن را ديده ايد يا نه رعب آور است چرا که خيلي‌ها با وجود گذشت زمانهاي طولاني هنوز وقتي براي چندمين بار از اين محل ديدن مي‌کنند دچار يک نوع رعب آميخته به اعجاب مي‌شوند. اهالي محل اين کوه زيبا را بنام زندان سليمان يا زندان ديو مي‌شناسند و معتقدند که حضرت سليمان ديوهايي را که از فرمانش سرپيچي مي‌کردند در اين کوه زنداني مي‌کرده است. اين نام نيز به واقعيت و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سليمان بر اين کوه گذارده شده‌است.
سنگ نگاره ساسانی خان تختی
اگر در کيلومتر 15 جاده سلماس به اروميه توقف کنيد متوجه وجود يکي از ارزشمندترين آثار باستاني آذربايجان غربي خواهيد شد سنگ نگاره ساساني خان تختي نام دارد که در دوره ساسانيان احداث شده است.
اين نقوش برجسته به دوره پادشاهي ساسانيان يعني قرن سوم ميلادي بر مي‌گردد که در آن زمان سلماس کنوني در دوره اشکانيان يکي از مناطق حائل بين ايران و امپراطوري رم بوده و پس از آن به محل درگيري‌هاي نظامي دو ابر قدرت شاهنشاهي ايران ساساني و امپراطوري روم بدل شد.
سنگ نگاره خان تختي يادگار يکي از پيروزي‌هاي ايرانيان بر روميان است و در آن اردشير پاپکان و وليعهدش شاپور يکم تصوير شده است که در بازگشت از فتح ارمنستان و پيروزي بر سپاهيان روم، دو تن از حکمرانان ارمني محلي، هدايايي به ايشان تقديم مي‌کنند.
اين نگاره حدود 5 متر عرض و 2.5 تا 2.8 متر طول دارد. اين نگاره در تاريخ 238 ميلادي ايجاد شده است که در اين سنگ نگاره دو نفر سوار و دو نفر پياده هستند که سوار سمت چپ اردشير پاپکان است و سوار سمت راست شاپور يکم که در مقام وليعهدي است و تاجي همانند پدرش دارد.
فقرگاه
شايد برايتان جالب باشد وقتي بگوييم آذربايجان غربي جاذبه گردشگري دارد که به دوران مادها برمي‌گردد. در واقع اين حکايت دخمه سنگي فقرگاه است که در کنار اگريقاش نزديک به شهر مهاباد قرار دارد که در دو طبقه بنا شده است. فقرگاه از چهار ستون سنگي و 3 گور خالي تشکيل شده است که از لحاظ حجاري و ستون بندي و رده مقبره‌هاي مهم دوره مادها محسوب مي‌شود. بهتر است بدانيد که شمالي‌ترين مقبره مادي فخريک در ماناي باستاني و نزديک مهاباد است که جلوخان ندارد و سقف ساده سنگي آن را چند ستون نگه مي‌دارد و ظاهرا محلي براي گذاشتن جنازه‌ها بوده است. تعيين تاريخ اين مقبره دشوار است ولي تشريفات تدفين در آن با مراسمي که پيشتر در ناحيه اطراف درياچه اروميه متداول بوده تفاوت دارد و در نتيجه نمي‌توان تاريخي قديمي‌تر از قرن هفتم براي آن قائل شد.
بازار خوی
اين بازار يادگار بجا مانده از دوران صفويه است که در آن زمان مرکز تجاري آذربايجان بشمار ميرفته است که در ضلع شرقي شهر خوي قرار گرفته است. با اينکه دستور ساخت اين بازار در دوران صفويه صادر شد اما بعدها و در دوران عباس ميرزاي قاجار و توسط اميراحمد خان دنبلي، بازار خوي گسترش بيشتري پيدا کرد.
بازار خوي نيز همانند هر بازار سنتي ديگري در ايران از زيبايي‌هاي خاص و منحصربفردي برخوردار است که از نظر زيبايي بعد از بازارهاي تبريز، اصفهان و شيراز قرار دارد، گرچه همانند بازار هاي فوق العاده‌اي مثل اصفهان، کرمان و… داراي کاشي کاري آجري و کتيبه نمي‌باشد اما در قسمت هاي چهارسوي، تزيينات کشه چيني آجر ديده مي‌شود.
کاخ و موزه باغچه جوق
کاخ باغچه جوق که هم اکنون کاربري موزه نيز دارد در روزگاري مقر حکومت و فرماندهي سردار ماکو بوده است که در 6 کيلومتري شهر ماکو قرار گرفته است. تزيينات داخلي و سالن‌هاي هفتگانه اين کاخ 30 سال زمان نياز داشت تا کامل شود و به مقصد خود برسد. اين کاخ در ميان باغ بسيار بزرگي واقع شده است که درختان کهن زيادي به وسعت 11 هکتار آن را احاطه کرده اند. آسان بگرد پيشنهاد مي‌کند چنانچه به آذربايجان غربي سفري داشتيد از باغ و موزه باغچه جوق ديدن کنيد.
آرامگاه شمس تبريزی
اگر به آذربايجان غربي سفر کرديد حتما به آرامگاه شمس تبريزي، اين شاعر پرآوازه فارسي سري بزنيد. جالب است بدانيد که هرساله بسياري از مردمان شهر خوي و ديگر شهرهاي کشور و حتي از ساير کشورها به آرامگاه اين شاعر بلند آوازه ميآيند تا در مراسمي، ميراث اين شاعر ملي را پاس بدارند. به جرات مي‌توان گفت که يکي از نمادهاي شهرستان خوي همين آرامگاه شمس تبريزي است که هرساله ميزبان گردشگران زيادي از سراسر ايران و حتي جهان مي‌باشد. اولين کنگره بين المللي شمس تبريزي در سال 1389 و با حضور جمع کثيري از بازيگران و خواننده‌هاي معروف صورت گرفت که اين کنگره مصادف با هفتم مهرماه است و هرساله گردشگران زيادي از ايران و ساير کشورهاي دنيا به خوي ميآيند.
موزه اروميه
در واقع موزه اروميه از دو بخش باستان شناسي و مردم شناسي تشکيل شده است که در آن آثاري از دوران‌هاي مختلف تاريخ آذربايجان غربي به خصوص اشيا بسيار قديمي مربوط به زمانهاي ماقبل تاريخ نگهداري مي‌شود. در اين موزه مي‌توان لباس‌هاي محلي، زري دوزي و مخمل‌هاي قلاب دوزي و کتاب‌هاي خطي و کارهاي ظريف مينياتوري را نيز يافت که براي نمايش عموم قرار داده شده است.
بازار اروميه
يکي از آثار بسيار قديمي شهر اروميه، بازار اين شهر است که در بافت قديمي اين شهر قرار دارد و قدمت آن نيز به دوران صفويه باز مي‌گردد. بازار اروميه معماري ساده‌اي دارد و طاق‌ها، چشمه‌ها و گنبدهاي مختلفي را در قلب خود جاي داده است. همچنين کنيسه يهوديان منطقه نيز در محدود اين بازار واقع شده است.
عمارت شهربانی اروميه
بسياري قبل از آنکه اين متن را بخوانند عمارت شهرباني اروميه يا عمارت کلاه فرنگي را به واسطه نوع معماري آن مي‌شناسند. اين بناي منحصربفرد در سال 1307 طراحي و ساخته شد که معمار آن شهدي محمدحسين معمار که به يه ملا اوستا معروف بوده با همکاري مهندس آن وارطان هوانسيان که از پيشروان مهندسي معماري ساخته شد. عمارت کلاه فرنگي به منظور استفاده نظامي و اداري به دستور رضاشاه در مرکز شهر اروميه و در ميدان توپخانه جاي گرفت.
قره کليسا
قره کليسا که نامهاي کليساي تادئوس مقدس يا کليساي طاطاووس نيز شناخته مي‌شود، نام کليسايي تاريخي است که جزو جاذبه‌هاي ديدني استان آذربايجان غربي محسوب مي‌شود. قره کليسا در 20 کيلومتري شمال شرقي چالدران واقع شده است و در 7 ژوئيه سال 2008 ميلادي در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيد. اين کليسا به عنوان اولين کليساي جامع جهان مسيحيت شناخته مي‌شود و گفتني است ارمني‌هاي ايران هر سال در روزهاي آخر تيرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پيروان مسيحي اوست در قره کليسا مراسم خاصي برپا مي‌دارند. اين مراسم با حضور ارمنيان و تعدادي از سفراي کشورهاي مسيحي در ايران برگزار مي‌شود.
البته بازديد از اين کليسا فقط مختص ارمنيان نمي‌باشد و ساير مردم نيز مي‌توانند همه روزه به عنوان گردشگر از اين بناي تاريخي و زيبا ديدن کنند.
کليسای ننه مريم
مجددا يکي از قديمي‌ترين کليساهاي ايران در در آذربايجان غربي واقع شده است که با نام کليساي ننه مريم يا حضرت مريم يا مارت مريم يا شرق آشور شناخته مي‌شود که در خيابان خيام شهر اروميه قرار گرفته است.
قدمت اين بنا بسيار زياد است و تاريخ احداث آن با توجه به گنبدها طاق‌ها و پايه‌هاي آن به دوران ساساني بازمي‌گردد که آميزه‌اي از معماري ساساني و پارتي است.
اين کليسا نيمکتي براي نشستن يا جايي براي اعتراف وعظ کشيش ندارد و در ورودي کم ارتفاعي رو به صحن دارد که در راست و چپ دالان ورودي کليساي ننه مريم دو دهليز با سنگ قبر‌هاي نوشته شده قرار دارد که محل دفن روحانيان مسيحي بوده است و سنگ قبر فعلي در دهليزها متعلق به سه تن از رهبران کليساي شرق آشور و يکي از مبلغان کليساي اورتودوکس روسيه است.
در سمت راست محراب دالان تنگ و کوتاهي قرار گرفته که در ديوار راست اين اطاق اجاق ديواري تعبيه شده و از آن براي پخت نان مقدس استفاده مي‌کردند، همچنين در کنار اين تنور حوضچه‌اي سنگي در داخل ديوار براي غسل تعميد کودکان ايجاد شده است. کليساي ننه مريم بارها مرمت شده و شکل‌هاي ناهمگون پيدا کرده‌است. در سال 642 ميلادي کليسا توسط شاهزاده خانم چيني بنام بافري مرمت شده است و نماي بيروني آن بارها دستخوش تغيير و بازسازي قرار گرفته. پشت بام کليسا در حال حاضر با شيرواني پوشيده شده است، که اين خود تناسبي با معماري اصلي ندارد. اين کليسا فاقد تزئينات ويژه و نقاشي و گچبري است.
مسجد جامع بوکان
اين مسجد در شهر بوکان استان آذربايجان غربي واقع شده است و در کنار تپه قديمي سردار و در ضلع شرقي رود سراب جاي گرفته. مسجد جامع بوکان به دستور حاکم وقت شهر بوکان ساخته شده است که در سال 1345 بناي آن گسترش يافت و 4 گنبد آجري و 3 ستون به آن افزوده شد. مسجد جامع بوکان در حال حاضر براي برگزاري نماز جمعه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين مسجد در سال 1310 هجري قمري برابر با 1271 هجري شمسي با 12 گنبد و 6 ستون از جنس سنگ‌هاي آهکي تراشدار توسط علي اصفهاني بنا شد.
