شهر وان فارق از کوچک بودنش با توجه به موقعیت جغرافیایی خوبی که دارد (در نزدیکی مرز ایران و ترکیه) گردشگران ایرانی بسیاری را به خود جذب میکند. ایرانیها اغلب به سبب مراکز خرید و کتیبه خشایارشا، شهر وان را میشناسند. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی یکی از همین جاذبهها یعنی دریاچه وان صحبت کنیم.
دریاچه وان
دریاچه وان یکی از جاذبههای خاص شهر وان و با وسعت ۳۷۵۵ کیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه کشور ترکیه است و در شرق این کشور قرار دارد. از مرکز شهر تا دریاچه، مسافت زیادی نیست. این دریاچه سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب میکند و امکان شنا کردن نیز برای افراد علاقمند وجود دارد. در اطراف این دریاچه شهرها و روستاهای مختلف و کوههای سر به فلک کشیده ای نیز وجود دارند که ارتفاع آنها به ۱۳۰ متر هم میرسد. آب دریاچه از طریق کوههای اطراف تامین و توسط باران به دریاچه هدایت میشود.
عمق دریاچه ۱۷۱ تا ۴۰۰ متر است و ۱۶۴۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. بخش شرقی دریاچه کم عمقتر از بخش غربی آن است تا جایی که عمق آن ۴۵۱ متر برآورد شده است. ظاهر دریاچه به شکل مثلث است و آب آن قلیایی است. آب دریاچه شور و شامل درصد بالایی از سدیم کربنات و دیگر نمکها است. با این حساب، این آب برای آشامیدن و کشاورزی چندان مناسب به نظر نمیرسد درحالی که برای ساختن انواع پاک کنندهها و یا با تبخیر مواد موجود در آب، از آن در صنعت استفاده میکنند.
با وجود قرارگرفتن دریاچه در ارتفاعی بسیار بالا و دارا بودن آب و هوای بسیار سرد در زمستانها، اما نمک موجود در آب دریاچه، مانع از یخ زدن آب میشود و فقط برخی از نقاط کم عمق شمالی منجمد میشود.
راستی اگر قصد سفر به این شهر را دارید، فراموش نکنید که پیش از سفر مقالات ” راهنمای سفر به وان ترکیه “، ” جاذبههای گردشگری وان ” و ” پارک های آبی وان ترکیه ” را مطالعه نمایید.
یکی از جاذبههای این دریاچه، وجود ماهیهای خاصی است که فقط در اینجا زنده میمانند و در هیچ جای ترکیه امثالی از آنها به چشم نمیخورد. یکی دیگر از تفریحات این ساحل، رفتن به جزایر این دریاچه به کمک قایق است. در آن جزایر جاذبههای تاریخی و طبیعت زیبایی وجود دارد که پیشنهاد میشود دیدن آنجا را از دست ندهید.
جاذبههای دریاچه وان
اطراف دریاچه دیدنیهای زیادی وجود دارد که بخشهایی از آن به جزایر آدیر، جارپاناک، آکدامار و کوش اختصاص یافته است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. راستی شنا در دریاچه وان ترکیه فراموش نشود.
جزیره آدیر
این جزیره بزرگترین جزیره دریاچه وان است که قدمت آن به سال ۱۳۰۵ میلادی میرسد و تا قرن هجدهم مورد استفاده بوده است.
جزیره آکدامار
این جزیره از نظر وسعت (وسعت ۰.۷ کیلومتر مربع)، دومین جزیره بزرگ دریاچه وان است و ۳ کیلومتر تا ساحل فاصله دارد. در غرب جزیره یک صخره آهکی، در شرق آن چشمهای جوشان و در داخل آن نیز یک کلیسای باستانی و ارمنی و طبیعتی بسیار زیبا به چشم میخورند.
کلیسای صلیب مقدس: این کلیسا یکی از مکانهای مذهبی است که درون جزیره آکدامار قرار دارد. در سال ۹۲۱ میلادی، پادشاه ارمنی این کلیسا را همراه با یک قصر و صومعه در جزیره آکدامار بنا ساخت که از قصر و صومعه بخشهای ناچیزی باقی مانده اما کلیسا را بازسازی کردهاند. قدمت این کلیسا به قرن دهم میلادی برمیگردد، به همین خاطر آن را بازسازی کردهاند، البته دیوارهای آن کاملا سالم است و حکاکیهای روی آن بسیار چشمگیر است.
نقشهای روی دیوار کلیسا شامل نقوش محوی و روایت داستانهایی مثل داستانهایی از پیامبر، آدم و حوا، حضرت داوود و قوم جالوت، داستان ابراهیم و ماموریتش برای ذبح پسرش اسماعیل و یونس پیامبر و نهنگ حاملش است.
دیگر جزایر
دو جزیره کوچک دیگر دریاچه وان به نامهای جارپاناک و کوش وجود دارد که هر دو قبلا افرادی را درون خود جای میدادند اما امروزه کسی در آنجا زندگی نمیکند و تنها باقیماندهای از چند بنای تاریخی و یک کلیسا به چشم میخورد. به دلیل وجود انواع پرندههای مختلف در جزیره کوش، به آن جزیره پرنده نیز گفته میشود.
شهر احلات
شهر احلات یکی از شهرهای تاریخی دریاچه وان محسوب میشود که در قسمت شمالی آنجا قرار دارد. قدمت این شهر ۲۹۰۰ ساله است و اکنون تنها به دلیل وجود چند گورستان باستانی شهرت پیدا کرده است که قدمتشان به قرون وسطی برمیگردد. یکی از نکات جالب توجه و جذاب این گورستانها وجود اشکال چند بعدی و طراحیهای خاص آن است.
گورستن احلات در قرن ۱۲ تا ۱۵ به وجود آمده. درباره حکومتهای تاریخی این سنگ قبرها اختلاف نظر وجود دارد. به این ترتیب که عدهای آن را مربوط به دوره سلجوقیان و عدهای دیگر آن را متعلق به دورههای پادشاهان ارمنی، مغولها، ایوبیان و صفویان میدانند.
موزه احلات
این موزه قدیمی که قدمت آن به سال ۱۹۷۰ برمیگردد در شهر احلات قرار دارد و انواع مختلفی از مجموعههای باستانی و تاریخی را در خود جای داده است. از مجموعه این آثار میتوان به ظروف باستانی، تندیسها و سرامیکهای دوره سلجوقیان اشاره کرد که قدمت این آثار به ۴هزار سال پیش برمیگردد. برخی از آنها از گورهای باستانی و برخی دیگر که شامل ظروف بودند و در عصر آهن از ۱۵ کیلومتری شهر احلات کشف شده است.
- آثار و مجموعههای این موزه به سه بخش مجزا تقسیم میشوند:
- سکههای دورانهای مختلف
- اشیائی از عصر آهن مانند قفل، کمربند و…
- سرامیکهایی از دوران روم باستان، چپق، چراغ نفتی و…
- کلیسای آلتینساج
یکی دیگر از کلیساهای تاریخی این دریاچه، کلیسای آلتینساج است که در بخش غربی دریاچه واقع شده است. اما با وجود قدمت کلیسا به خوبی از آن محافظت شده.
برای رسیدن به این کلیسا ابتدا باید از جزیره آکدامار به شهر تاتوان رفت و مسیر ۱۲ کیلومتری را پیمود. پس از رسیدن، باید به سمت راست رفت و سپس به کمک علائم و تابلوها باید راه را دنبال کرد تا جاده آسفالتی و جاده خاکی دیگری شروع شود. سپس به روستای آلتینساج میرسید و از آنجا تا کلیسا نیز حدود ۲ کیلومتر راه است.
گورستان گواش
این شهر تاریخی در جنوب دریاچه وان قرار دارد و قدمت آن به قرنهای ۱۴ تا ۱۷ میرسد. یکی از مقبرههای جالب توجه این گورستان، قبری چند طبقه است که برای یکی از اعضای حکومت قراقویونلو ساخته شده است.
تفریحات دریاچه وان
در این دریاچه، سالانه مسابقات ورزشی متنوع و بسیاری مثل ورزشهای آبی و مسابقات قایق سواری برگزار میشود.
شنا در دریاچه وان
در شهر وان، ساحل عمومی وجود ندارد و تنها در یکی از ساحلهای آن که در ۲۰ کیلومتری جنوب این شهر و شهر اردمیت به چشم میخورد، امکان شنا و آب تنی وجود دارد. در اطراف دریاچه وان روستاها و شهرهای بسیاری و چند هتل مجلل وجود دارد که این هتلها برای خود ساحل اختصاصی دارند و در آنجا نیز میتوان امکان شنا کردن در آب را پیدا کرد. پس شنا در دریاچه وان را اصلا فراموش نکنید.
قایق سواری
برای قایق سواری در این دریاچه میتوان از شهر وان تا شهر تاتوان که مسیری شرق تا غرب و ۴ ساعته است را با هزینهای ناچیز (۱۰ لیر) طی کنید.
ماهیگیری دریاچه وان
یکی از جذابترین تفریحات این مکان، ماهیگیری آن است که البته فراموش نکنید این تفریح در ماههای اردیبهشت و خرداد که فصل تخم ریزی ماهیها است، ممنوع است. در این زمان میتوان به برخی جاهای خاص دریاچه مثل جریانهای ورودی آب به دریاچه، رفت و ماهیهای خاص آنجا را تماشا کرد.
افسانههای دریاچه وان
در زمانهای قدیم که کوهها و دریاچههای بزرگ، تاثیر زیادی در زندگی مردم داشت، بسیار در داستانها و افسانهها آورده میشد. دریاچه وان نیز مانند دیگر مکانها، افسانههای مخصوص به خودش را دارد.
یکی از داستانها با این روایت است که بانویی پری روی از دریاچه سر برون میآورد و با مهارت خاص خود مردی را عاشق خود میکند. مرد جوان که شیفته او شده بود از او درخواست ازدواج میکند و بانو هم تنها با یک شرط، به او جواب مثبت میدهد. این ازدواج سر میگیرد اما با شکسته شدن شرط پری، ازدواج پایانی با پایانی غم انگیز رقم میخورد.
یکی دیگر از این داستانها، داستان هیولای دریاچه وان است که مردم معتقدند این هیولا درون دریاچه زندگی میکند. فلسفه این افسانه به سال ۱۸۸۹ برمیگردد که خبری چاپ شد با این عنوان: ناگهان موجودی ناشناخنه از دریاچه وان بیرون آمده و مردی را بلعیده و با خود به درون آب کشانده است. پس از انتشار این خبر، دولت گروهی از محققان را برای بررسی به این مکان فرستاد اما آنها هیچ شواهدی مبنی بر این خبر یافت نکردند.
برخی از دانشمندان میگفتند که این خبر در قرن ۱۹ درواقع بازتانی بوده از عقاید و داستانهای باستانی آن منطقه. افسانه هیولای دریاچه وان در انیمیشن آمریکایی شنبههای اسرار آمیز و در یک سریال تلویزیونی استرالیایی به نام حیوانات ایکس به چشم میخورد.
تاریخچه دریاچه وان
دریاچه وان بزرگترین دریاچه با آب سدیمی در جهان و بزرگترین دریاچه کشور ترکیه است. این دریاچه نزدیک کوه آتشفشان نمرود قرار دارد که به دلیل ایجاد بستر دریاچه بر اثر فورانهای کوه، شکل گیری این دریاچه نیز به کوه نمرود برمیگردد. اما در نهایت یکی از فورانهای آتشفشانی کوه نمرود، خروجی دریاچه را بست.
این دریاچه در زمانهای بسیار دور، آبهای اضافی خود را از راه آبریزی به بیرون منتقل میکرد اما امروزه نبود هیچگونه آبریزی در این دریاچه، ویژگی خاصی را برای آن قلمداد کرده است.
آب دریاچه وان در تابستانها به سه دمای مختلف تبدیل میشود:
آب گرم دریاچه در بخش بالا، آب سرد در بخش پایین و بالاخره آبی که گرما و سرمای متوسطی دارد در بخش میانی قرار دارد. سرمای زمستان باعث میشود آب روی دریاچه یخ بزند حتی گاهی این یخ زدگی در بخشهای کم عمق هم ادامه دارد اما باید دوباره اشاره کنیم که کل آب دریاچه هیچوقت یخ نمیزند چون دریاچه وان غلظت نمک بسیار بالایی دارد. نمکهایی که به شکل سدیم کربنات و سدیم سولفات هستند.
تغییرات سطح آب دریاچه وان
نکته قابل توجه این است که با گذشت زمان، سطح آب دریاچه وان بارها بالا و پایین شده و همواره درحال تغییر بوده است. در پژوهشهایی که در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی انجام شد میبینیم که در عصر یخبندان یعنی حدود ۱۸ هزار سال پیش، سطح آب دریاچه وان ۷۲ متر بالاتر از میزان فعلی آن بوده است.
علاوه بر این، حدود ۹۵۰۰ سال پیش سطح آب دریاچه در اثر یک کاهش ناگهانی به ۳۰۰ متر پایینتر از ارتفاع کنونی دریاچه رسید. البته این تغییر باز هم ادامه داشت و حدود ۶۵۰۰ سال پیش یعنی ۳۰۰۰ سال بعد از آن کاهش ناگهانی، آب دریاچه به طور چشمگیری افزایش یافت.
سطح آب دریاچه اخیرا هم نوسانات کوچکتری داشته که با این نوسانات باستانی مشابه بوده است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی سطح آب این دریاچه حدود ۳ متر بیشتر شد که باعث فرو رفتن زمینهای کشاورزی اطراف به زیر آب شد. به مرور زمان درست وقتی که سطح آب کم شد و دوباره به وضعیت قبلی و طبیعی خود برگشت ناگهان دوباره سطح دریاچه حدود ۲ متر افزایش پیدا کرد.
خصوصیات اقلیمی دریاچه وان
دریاچه وان به محلی از تجمع عظیم سدیم تبدیل شده، چرا که این دریاچه خروجی آبی ندارد. این سدیمها معمولا پس از ته نشین شدن خاکستر فورانهای آتشفشانی به وجود میآیند که از دشتها و درههای اطراف شسته شدهاند. میدانیم که قدمت دریاچه وان حداقل به عصر یخبندان برمیگردد، پس تعجبی ندارد اگر بگوییم قطر این لاسه سدیمی ممکن است به ۴۰۰ متر رسیده باشد.
اقلیم شناسان و جغرافیدانان با پژوهش بر روی این قطر ۴۰۰ متری سدیمی پژوهش کردند و با ایجاد شکافهایی به آزمایش، تحقیق و بررسی سدیمهای دریاچه وان ادامه دادند. دکتر استفان کمپ، یکی از جغرافیدانان مشهور دانشگاه هامبورگ حدود۱۰ حفره با عمق ۴۴۶ متر ایجاد کرد. با اینکه این حفرهها فقط به بخشهای اولیه لایه سدیمی رسیدهاند اما از آب و هوای حدود ۱۴ هزار سال پیش اطلاعاتی ارائه دادند.
سپس تیم پژوهشی دیگری به مدیریت پروفسور توماس لیت، استاد دانشگاه بن آلمان، درمورد پروژه جدیدتری تحقیق کردند. هدف این گروه ایجاد سوراخهای عمیقتر بود با امید به اینکه بتوانند بقایا و اطلاعاتی از ۸۰۰ هزار سال پیش کسب کنند. این گروه توسط حفرههای آژمایشی خود در سال ۲۰۰۴ موفق شدند شواهدی از ۱۵ فوران آتشفشانی در ۲۰ هزار سال گذشته کشف کنند.
جانواران دریاچه وان
ماهی کپور به نام شاه ماهی مروارید و یا ماهی وان، تنها ماهی موجود در این دریاچه است که در کل کشور ترکیه نمیتوانید آن را جای دیگری پیدا کنید این ماهیها در ماههای اردیبهشت و خرداد از دریاچه وان به سمت رودخانهها و جریانهای فصلی ورودی مهاجرت میکنند و دلیل آن هم کمتر بودن میزان درجه شوری این جریانها میباشد. ماهیهای دریاچه پس از به پایان رسیدن فصل تخم ریزی دوباره به دریاچه وان برمیگردند.
به جز شاه ماهی، موجودات زنده دیگری هم دیده میشوند و دانشمندان تا اکنون حدود ۱۰۳ نوع فیتوپلانکتون در این دریاچه کشف کردهاند. جلبک سبز و قهوهای، تاژک داران، سیانوباکتریها و دیاتوم از جمله این موجودات زنده هستند. همچنین ۳۶ نوع زئوپلانکتون نیز در دریاچه وان وجود دارد که میتوان به چرخان تباران، پارو پایان و شاخه سرونیان اشاره کرد.
گربههای نایاب وان از جمله دیگر موجودات زنده در آب دریاچه هستند که علاقه زیادی به آب دریاچه دارند و در آن زندگی میکنند. ضمنا فصل ماهیگیری در دریاچه وان، فصل بهار است.
دریاچه وان با گذشت زمان
در این قسمت به مهمترین اتفاقات و دورههای تاریخی جالب توجه که در نزدیکی این دریاچه بوده، اشاره میکنیم.
پادشاهان آرارت
پایتخت پادشاهان ارمنی در بین ۲۹۰۰ تا ۲۶۰۰ سال پیش، شهر توشپا بود که اطراف دریاچه بزرگ وان قرار داشت. بنابراین این دریاچه حدود ۱۰۰۰ سال مکان مهمی برای پادشاهان ارمنی، به حساب میآید. به جز این دریاچه، دریاچه سوآن ارمنستان و دریاچه ارومیه ایران جزو سه دریاچه مهم پادشاهان ارمنی بودند که آنها را با نام (دریاهای ارمنستان) میشناختند.
امپراتوری روم شرقی
در قرن یازدهم میلادی، دو حکومت قدرتمند یعنی، حکومت ایرانی سلجوقیان و امپراتوری روم شرقی وجود داشتند که دریاچه و شهر وان، مرز بین آنها بود. به دلیل اینکه در شهر وان آرامش زیادی وجود نداشت، مالکان محلی این شهر سربازان و جنگجویان ترک و رومی را برای حفظ امنیت خود به خدمت گرفتند.
رومانوس چهارم در نیمه دوم قرن یازدهم به سوی ارمنستان لشکرکشی کرد. وی میخواست دوباره حکومت آنجا را به دست بگیرد و سلجوقیان را سرکوب کند. لشکر رومانوس پس از گذشت از رود فرات، در شمال دریاچه وان، با نیروهای کم آلب ارسلان، پادشاه سلجوقی مواجه شدند.
در این نبرد و درگیری بود که ارتش رومانوس هرچند که نیروهای بیشتری از آلب ارسلان داشت اما باز هم نتوانست پیروز شود و دلیل آن سنگینی تجهیزات جنگجویان اسب سوار بود که در نهایت خود رومانوس هم دستگیر شد.
حکومت سلجوقیان
پس از درگیری این دو کشور، ایرانیها بخش شرقی قلمرو روم باستان را گرفتند و آلب ارسلان آن را در بین رهبران ترک خود تقسیم کرد. در این تقسیم بندی دریاچه وان و زمینهای اطرافش را به دست یکی از غلامان خود داد و او شهر احلات را به عنوان محل فرمانروایی خود برگزید.
این منطقه بعدها از قلمرو ایرانیان خارج شد و دوباره پادشاهان ارمنی بودند که آن را گرفتند اما ماجرا به اینجا ختم نشد و مدتی نیز ایوبیان آن را به دست آوردند. سرانجام زمانی که عثمانیها امپراتوری روم را فتح کردند و قلمرو خود را گسترش دادند، این منطقه، یعنی دریاچه و زمینهای اطراف، زیر سلطه امپراتوری عثمانی درآمد.
بهترین زمان برای سفر به دریاچه وان
دریاچه وان از لحاظ جغرافیایی اقلیم قارهای خشک دارد و در یکی از بلندترین مکانهای کشور ترکیه قرار گرفته است. به عبارت دیگر، با تغییر فصل میبینیم که آب و هوای دریاچه وان نیز تغییرات بسیار زیادی دارد.
در ماه تیر متوسط دما بین ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتیگراد و در زمستان ماه دی میان -۳ تا -۱۲ درجه میباشد. زمستانها منطقه وان فوق العاده سرد و برفی است و دمای آن به شدت پایین میآید.به طوری که حتی در برخی از شبهای سرد زمستان میتوان کاهش دما را تا -۳۰ درجه سانتیگراد هم مشاهده کرد.
البته دریاچه وان هوای آن منطقه را لطیف میکند و باعث میشود دمای هوای شهر وان در قسمت ساحلی و در روزهای گرم تابستان و سرد زمستان معتدل شود. جالب این است که این منطقه تفاوت دمای شب و روز آن تقریبا زیاد است و باید خود را برای شبهای بسیار سرد آماده کنید.
بارندگی در منطقه دریاچه وان متوسط است. یعنی باران سالانه در آنجا حدود ۴۰۰ تا ۷۰۰ میلیمتر میباشد.
دسترسی به دریاچه وان
اگ میخواهید به دریاچه وان برسید، ابتدا باید به شهر وان بیایید. بهتین و سریعترین راه برای سفر به شهر وان، مسیر زمینی است، چون وان شهر کوچکی میباشد که فاصله زیادی با ایران ندارد. فاصله این شهر از مرز رازی (مرز ایران و ترکیه) تقریبا ۱۰۴ کیلومتر است. یعنی با ماشین سواری میتوانید پس از یک ساعت و نیم به شهر وان برسید. ماشین شخصی یا ونهای لب مرز میتواند گزینههای خوبی برای سفر به شهر وان باشد.
بهتر است بدانید مرز رازی در نزدیکی شهرستان خوی قرار دارد که میان دو پایانه مرزی بازرگان و سرو میباشد. در این مرز رفت و آمد چندانی وجود ندارد و در مقایسه با مرز بازرگان که مهمترین مرز ایران و ترکیه است، معطلی بیشتری دارد. اما فاصله این مرز با منطقه وان خیلی کمتر از فاصله بازرگان تا وان میباشد.