اول کار بگویم حرفمان برج طغرل است. پشت پس کوچه‌های خاطره انگیز شهر ری در استان تهران به محوطه‌ای سرسبز و دل انگیز لابه‌لای درختان و گیاهان میرسیم. منطقه‌ای که به آن ابن بابویه میگویند. در این میان بنایی عظیم ساخته از آجرهای تاریخ سکونت دارد که به آن برج طغرل میگویند.
برج طغرل؛ نماد ری
برج طغرل حدود 900 سال سن دارد و به عنوان آرامگاه بنیان گذار سلسله با عظمت سلجوقی “طغرل بیگ سلجوقی” به یادگار باقی مانده است. این بنا در شرق آرامگاه ابن بابویه واقع شده و در سال 1310 با شماره 147 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پدر تاریخ ایران، محمد محیط طباطبایی نیز در سال 1371 در مجاورت این بنا به دست خاک سپرده شد.
آرامگاه طغرل بیگ به حق، آینه تمام نمای فرهنگ و تمدن سلجوقی است در حالیکه متاسفانه در تاریخ نامی از طراح بنا به میان نیامده اما برخی، معماری این بنا را به محمدامین معمارباشی موسوم میکنند.
برج طغرل بیگ
سردر ورودی این برج از جنس چوب است و دو دق‌الباب مخصوص آقایان و بانوان برای آن طراحی شده است که البته این سردر خود جلوه‌ای ویژه به این برج بخشیده است.
جنس بنا از ساروج که ترکیبی از پنج ماده سفیده تخم مرغ، پودر سنگ، پشم شتر، موی بز،آهک و خاکستر ذغال ساخته شده است. استحکام و بقای این بنا تا به امروز به دلیل استفاده از همین ساروج است. این برج بنایی استوانه شکل است که از خشت وآجر ساخته شده.
قطر بیرونی برج 15 متر و قطر داخلی آن نزدیک به 1 متر است. همچنین مساحت بنا به بیش از 48 متر مربع میرسد و ارتفاع آن حدود 20 متر می باشد.
از نظر مرحوم حسن پیرنیا، ورودی و خروجی این برج به سبک معماری رازی ساخته شده است و از آن جهت که برای ورود به فضای داخلی برج، دو در یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع جنوبی ساخته شده است.
این درب‌هایی که در ضلع شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند تا ارتفاع 4 متری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای نزدیک به 1.5 متری تشکیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع 4 متر به صورت توخالی طراحی شده و وسط آن پلکانی قرار گرفته است که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی می‌کند و رابطی میان قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج است.
این درب‌ها و قوس‌های رازی که فشار زیادی را تحمل میکنند و همینطور توخالی بودن دیوارهای فوقانی به استحکام بنا کمک فراوانی میکنند.
روبروی یکی از درب ها، ردپای گربه‌ای حکاکی شده است که اگر بر روی آن بایستید و به بالای سرتان نگاه کنید، تصویری شبیه به دهان باز یک شیر را میبینید. این شیر نماد قدرت، شکوه و زیبایی دوران سلجوقی است و شاهکار ساختار هندسی آن هر دیده‌ای را متحیر می‌کند.
در راس برج، دو ردیف مقرنس به صورت آجر کاری استفاده شده است و نمای بیرونی برج به شکل 24 کنگره آجری تند و تیز نمایان است.
این برج دارای سردابه یا انباری است که در قسمت انتهایی برج وجود دارد و باعث سالم ماندن پی برج و مانع پوسیدگی آن میشود. همینطور در اطراف دیوارها، کانال‌هایی جهت عبور هوا تعبیه شده‌اند که کارکرد آن‌ها جلوگیری از رسیدن رطوبت به دیوارها و در نتیجه خرابی حاصل از این رطوبت‌هاست. اگر با دقت به بدنه بیرونی برج طغرل نگاه کنید، در ضلع شمال غربی و در ارتفاع نزدیک به 5 متری دری کوچک و چوبی را میبینید که در پشت خود راه پله‌ای داخل جدار دیوار دارد که شما را به بالای برج می‌رساند.
در گذشته گنبدی مخروطی شکل در بالای برج وجود داشته که به احتمال زیاد به فناوری اکوستیکی بنا جلوه دیگری می‌داده است. این گنبد بر اثر زمین لرزه‌ای از بین رفته و اکنون اثری از آن باقی نمانده است.
برج طغرل فقط برج طغرل نیست!
درست است که در اصل این بنا مزار طغرل سلجوقی است اما در هر زمان از شبانه روز میتوانید برای آگاهی از ساعت و زمان از آن بهرمند شوید. همانطور که میدانیم در ساخت بنا 24 کنگره بر بدنه ی خارجی ایجاد شده که با تابش نور خورشید بر هر کدام از آن ها میتوانید متوجه زمان شوید.
در زمان شکوه و عظمت برج طغرل، شهر ری در مسیر اصلی جاده ابریشم قرار داشت بنابراین مسافران برای مسیریابی و پیدا کردن راه خود از آتشی که بر برج، روشن شده بود بهره میبردند؛ آنچنان که راهنمایی بود برای مسافرانی که از خراسان به ری می آمدند.
همچنین دیواره‌های برج به گونه‌ای ساخته شده که صدای افراد را منعکس می‌کند. درواقع خواننده یا سخنران، اگر در مرکز برج بایستد، صدایش همانند میکروفون به صورت اکودار در تمامی برج پژواک کرده و همگان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
دسترسی
از مترو استفاده کنید. به ری بروید و از تاریخ و معماری استوار تاریخ خود دیدن کنید. این بازدید زمان زیادی از شما نخواهد گرفت. همچنین میتوانید از مناطق دیگر این شهر نیز دیدن کنید مانند چشمه علی، دخمه گبر، آتشکده ی ری و حرم عبالعظیم حسنی.