شیراز یک شهر عادی نیست. این شهر پر است از بناهای تاریخی که هریک نماد قدرت و اقتدار شیراز به شمار میرود. شما هیچ شهری را همانند شیراز پیدا نخواهید کرد که این حجم از بناهای تاریخی را در دل خود جای داده است. ارگ کریم خان نیز گل سرسبد این شهر به شمار میرود که عظمت آن گویای قدرت امپراطوری کریم خان زند است.
ارگ کریم خان که با نام زندان کریم خان نیز شناخته می‌شود در سال 1075 شمسی به دستور کریم خان بنا شد. ارگ کریم خان به عنوان یکی از بارزترین جاذبه‌های گردشگری شیراز به شمار میرود که سالانه گردشگران بسیاری را جذب می‌کند. این بنای تاریخی در چند سال گذشته مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته که پس از اتمام به عنوان موزه بزرگ فارس مورد استفاده قرار گرفت.
همانطور که گفته شد ساخت این بنا به دوران زندیه و در سال 1108 هجری قمری بازمی‌گردد که کریم‌خان برای ساخت آن، بهترین معماران و هنرمندان آن دوره را دعوت کرد و با دراختیار گذاشتن بهترین مصالح موجود، توانست در مدت کوتاهی این بنای عظیم را بنا کند. این بنا در دوران مختلف موارد استفاده مختلفی نیز داشته. مثلا در دوران زندیه محل زندگی پادشاه، در دوره قاجاریه محل زندگی فرمانروایان و در دوران پهلوی به عنوان زندان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
ارگ کریم خان زند در محوطه‌ای به مساحت 12800 مترمربع ساخته شده که دارای 4 دیوار بلند 12 متری است که با 4 برج آجری با ارتفاع 14 متری و زاویه 90 درجه به یکدیگر متصل شده‌اند. دیواره‌های این بنا از ضخامت 3 متری در پایین و 2.8 متری در بالا برخوردار هستند که در طراحی آن سعی شده از آن مورد استفاده مسکونی و نظامی قرار گیرد.
دیواره‌های بلند و مستحکم بیرونی با جان‌پناه‌هایی که در قسمت بالایی آن طراحی شده بود برای استقرار سربازان و تیراندازی در هنگام جنگ استفاده می‌شد که خندق موجود که در گذشته بیرون آن قرار داشت، صحت این حرف را ثابت می‌کند.
جالب است بدانید که این بنا به صورت ناقص ساخته شده و دلیل آن نیز این بوده که در زمان ساخت در قسمت شمال غربی متوجه خاک نرم این منطقه شدند و متوجه شدند در صورت ساخت برج امکان نشست آن وجود دارد که همین باعث شد بنا را به سمت غرب بکشانند.
برج‌های اطراف ارگ از سه طبقه مجزا تشکیل شده‌اند که در هر طبقه دو اتاق وجود دارد که یکی برای استراحت سربازان و دیگری برای نگهداری اسلحه بوده است. ضلع شمالی، غربی و جنوبی این بنا برای سکونت مورد استفاده قرار می‌گرفت که شش اتاقی که در دو سمت قرار گرفته‌اند با مقرنس و تزئیناتی مشابه تزیین شده است.
در روبروی هر ایوان نیز حوض چهارگوشی قرار گرفته که آب آن از قنات رکن آباد تامین می‌شد اما با از بین رفتن قنات، سیستم آبرسانی نیز از بین رفت.
معماری جالب ارگ در این است که تمامی اتاق‌هایی که درون ساختمان قرار دارند به یکدیگر متصل هستند. ارگ کریم خان دارای شاه‌نشینهایی در اضلاع مختلف با کاربردهای متفاتی هستند که قسمت شمالی آن مناسب زمستان و قسمت غربی آن مناسب تابستان بوده است.
درب ورودی ارگ کریم خان زند در قسمت شرقی بنا قرار دارد که در بالای آن یک تابلوی بزرگ کاشیکاری از صحنه رزم رستم و دیو سفید مزین شده است که در زمان قاجار افزوده شده است.
حمام ارگ دارای سه بخش رختکن، گرم‌خانه و خزینه بوده است. پس از ورود به حمام قسمت رختکن قرار دارد که سکوهایی برای نشستن و درآوردن لباس است که در وسط آن یک حوض هشت ضلعی در آن قرار گرفته است. در گوشه‌ای از این قسمت مکانی قرار گرفته که برای درست کردن چای و قلیان کشیدن در نظر گرفته شده بود. در گرم‌خانه یک دیگ مسی بزرگ قرار داشت که آتش زیر آن باعث گرم شدن آب می‌شد.