شهر باستانی سرپل ذهاب یکی از شهرهای مرزی ایران و مرکز شهرستان سرپل ذهاب است که در استان کرمانشاه و در انتهای شیب ارتفاعات رشته کوه زاگرس واقع شده است. این شهر که با نام زهاب نیز شناخته می‌شود، آسیب‌های زیادی در زمان جنگ دید که بعدها به همت مردمش بازسازی شد. از جمله ویژگی‌های این شهر می‌توان گفت که بر سر راه بین المللی تهران – بغداد به نام جاده کربلا قرار دارد.
قدمت این شهر به 2800 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و با تهران 665 کیلومتر فاصله دارد. با آسان بگرد همراه باشید تا به معرفی بیشتر این شهر تاریخی بپردازیم. گلیم، قالی، جاجیم از محصولات صنایع دستی شهرستان سرپل ذهاب است که با تزئیات زیبایی که دارند بسیار محبوب و مشهورند.
موقعیت جغرافیایی سرپل ذهاب
این شهر به دو بخش مرکزی و قلعه شاهین تقسیم شده است و عده‌ای از اهالی کلهر ایوان غرب از گذشته‌های دور در دهستان‌های قلعه شاهین زندگی می‌کنند. سرقلعه و جگیران از بخش‌های اصلی این شهرستان هستند که از آن جدا شدند و به ثلاث متصل شدند. اهالی این منطقه دلایل سیاسی را دلیل این کار می‌دانند. این شهرستان از شمال به ثلاث باباجانی، از غرب به شهرستان قصر شیرین و کشور عراق، از شرق به شهرستان دالاهو و از جنوب به شهرستان گیلانغرب محدود شده‌است.
قدمت تاریخی سرپل ذهاب
همانطور که گفتیم سرپل ذهاب شهری تاریخی با قدمتی کهن است. یکی از آثار مهم این شهر که در مطالعات تاریخی هم ارزش زیادی دارد، کتیبه و سنگ نوشته آنوبانیبی، پادشاه لولوبی‌ها است که قدمت آن به 4800 سال می‌رسد. این سنگ نوشته در شمال شرق رشته کوه زاگرس قرار داد. تمام این آثار تاریخی دلیلی بر آن شده است که این شهر از شهرهای باستانی دنیا و بر اساس کتاب مشهور راولینسون، هشتمین شهر باستانی در جهان محسوب شود.
کتیبه‌ای که از آن گفتیم از کتیبه‌های قدیمی و در واقع اولین هنر معماری روی سنگ در آسیا محسوب می‌شود. برای درک بهتر قدیمی بودن این کتیبه باید بگوییم که کتیبه بیستون دو هزار سال بعد از این کتیبه حکاکی شده است. کتیبه بیستون شباهت زیادی به کتیبه آنوبانینی دارد و گفته می‌شود در خلق بیستون از این کتیبه تقلید کرده‌اند. دکان داوود، طاق گرا، قلعه گبری، کتیبه اشکانی، برج هزارگريه، آتشدان‌ها و آتشکده‌های مختلف از دیگر آثار کهن این شهر هستند. این آثار باستانی از نظر تاریخی چنان گستردگی دارند که نشان دهنده تداوم تمدن در این شهر است.
سرپل ذهاب در طول تاریخ نام‌های متعددی داشته است. فلسفه نام فعلی این شهر به نام پلی برمی‌گردد که بر روی رودخانه حلوان یا همان الوند ساخته شده بوده، اما در سال 1345 تخریب شده است. از جمله نام‌های دیگر سرپل ذهاب می‌توان به پاتیر اشاره کرد که به دوران لولوبی‌ها و مادها برمی‌گردد.
پاتیر در ابتدا نام کوهی در داخل این شهر بوده که بعدها به نام این شهر معروف شده است. طبق گفته دیاکونوف در «تاریخ ماد» پاتیر قدیمی‌ترین نام سرپل ذهاب است که نام یکی از نیاکان زرتشت هم بوده است. «حلوان» نیز از دیگر نام‌های معروف این شهر است که گفته می‌شود از نام رود الوند که از این شهر می‌گذرد، گرفته شده است. آشوری‌ها سرپل ذهاب را با نام کالمانو می‌شناختند. این شهر در زمان ساسانیان نیز به نام خسروشاد فیروز معروف بوده است.
در کتب تاریخی و جغرافیایی عرب ذهاب را به صورت زهاو نوشته‌اند و از آن به عنوان مرکز منطقه حلوان یاد کرده‌اند. این شهر در دوران عباسیان از ناحیه تابع حکومت بغداد بود ولی بعدها، به جز دوران زندیه و قاجاریه (تا سال 1338 ه ق)، توسط پادشاهان عثمانی اداره می‌شده است. در واقع این شهر همیشه جزو قلمرو ایران بوده است.
حلوان شهر مهم ساسانیان بوده است. به گفته ابن خلدون، قدیمی‌ترین آثار تمدن آسیا در این شهر مشاهده شده است و همانطور که گفتیم راویلینسون آن را جزو هشت شهر باستانی دنیا می‌داند.
طبیعیت سرپل ذهاب و پیشه مردمان آن
ارتفاع از سطح دریا و تغییر ناگهانی شیب، طبیعت زیبایی را در منطقه سرپل ذهاب رقم زده است. ارتفاع از سطح دریا در این شهر به‌طور متوسط 550 متر است و در قسمت شرقی این شهرستان به بیش از 1000 متر می‌رسد. این شرایط جغرافیایی طبیعتی جذاب و دل‌پذیر و متفاوت از اقلیم آن منطقه را پدید آورده است. علاوه‌براین جریان‌های آب سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های حاصل‌خیزی را ایجاد کرده است.
درواقع این شهرستان در جلگه‌ای وسیع واقع شده که دشت حاصل‌خیز ذهاب، قلعه شاهین را به‌وجود آورده است. رودخانه‌های الوند، دله شیر، گلم کبود، سراب ماراب، گلو دره، پیران، سرابگرم، قره بلاغ و قلعه شاهین از عوامل حاصل‌خیزی این دشت زیبا هستند. همین امر موجب شده دامداری و کشاورزی شغل اصلی مردم این شهر شود.
گندم، جو، کنجد، برنج و بنشن، ذرت، علوفه، انواع تره‌بار، گلابی، سیب، انگو، انجیر و انار از محصولات کشاورزی این منطقه هستند. کشاورزی در شهرستان سرپل ذهاب به شکل سنتی و دیمی انجام می‌شود. آب مورد نیاز برای کشاورزی از رودخانه‌ها چاه‌ها تأمین می‌شود. باغ‌داری، مخصوصا پرورش درختان سیب، گلابی، انجیز و انار که از اقلام صادراتی این منطقه محسوب می‌شوند، رواج زیادی دارد.
آب و هوای شهرستان سرپل ذهاب معتدل است و زمستان‌های به نسب معتدل و تابستان گرمی دارد. بارش باران و برف در زمستان بیشتر است و و پاییز و تابستان به نسبت خشکی دارد. به دلیل داشتن آب و هوای گرم سرپل ذهاب، دامداران مجبورند ییلاق و قشلاق کنند. به دلیل کوهپایه‌ای بودن منطقه این امر برای دامداران و کوچ‌نشینان به راحتی امکان‌پذیر است.
سفر به شهرستان سرپل ذهاب
اگر قصد سفر به این منطقه و اقامت در چادر را دارید، مخصوصا در فصل‌های گرم سال، بهتر است مراقب جانوران و حشرات موزی هم باشید. عقرب، رطیل، مار سمی، پشه و زنبور از جمله حیوانات و حشرات سمی موز هستند که ممکن است در این مدت برای شما دردسرساز شوند.
آثار باستانی و تاریخی
از آثار مذهبی این شهر می‌توان به آثار دوره اسلامی همچون بقعه مباركه احمد ابن اسحاق از محدثين و صحابه ائمه و وكيل خاص امام حسن عسگری (ع) و ملاقات كننده امام زمان (عج) اشاره کرد. از آثار باستانی این شهر نیز می‌توان به نقوش برجسته در دوران ماد، دكان داوود، طاق گرا، آثار مربوط به دوران هخامنشی، ساسانی، اشکانی اشاره کرد. تمامی این آثار مهر تأییدی بر قدمت و دوام این شهر در ادوار مختلف تاریخ است.
این شهرستان از نظر فرهنگی و مذهبی گروه‌های متنوعی دارد که سالیان سال است که در صلح و آرامش در کنار هم زندگی می‌کنند. در طول هشت سال دفاع مقدس تمام این گروه‌های مردمی با وحدت بی‌نظیر خود از مرزهای ایران دفاع و 803 شهید و 163 آزاده و 840 جانباز تقدیم خاک ایران زمین کردند.
با توجه به اینکه در این شهر مسافرخانه‌ای وجود ندارد، تجهیزات لازم برای چادر زدن را همراه خود داشته باشید و یا به فکر اجاره خانه در این شهر باشید. اگر قصد سفر به غرب ایران را دارید، حتما از این شهر باستانی با طبیعت زیبا و بکرش دیدن کنید.