دامغان از شهرهای استان سمنان است و از شهرهای قدیمی ایران محسوب میشود. نام پیشین این شهر “صد دروازه” بوده که از شهرهای باستانی پارتها و پایتخت اشکانیان نیز به شمار میرفته است. از نظر جغرافیایی این شهر از جنوب به دشت کویر و از شمال به رشته کوههای البرز محدود میشود. با توجه به سابقه تاریخی این شهر، میتوان آن را شهری باستانی نامید که آثار تاریخی زیادی هم در خود جای داده است. از جمله این آثار زیبا میتوان به مسجد جامع دامغان اشاره کرد. با آسان بگرد همراه باشید تا به معرفی بیشتر این بنای تاریخی زیبا بپردازیم.
مسجد جامع دامغان
مسجد جامع دامغان مسجدی تاریخی است که در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. زیاد نمیتوان در مورد تاریخچه و سازنده آن صحبت کرد، چراکه بانی و سازنده آن دقیق مشخص نیست. در بعضی منابع “میرزا محمد خان” و در جایی نیز “حاج شیخ محمد کاظم” به عنوان بانی این مسجد معرفی شدهاند.
کتاب سفرنامه “استرآباد و مازندران و گیلان” هارون الرشید را بانی این مسجد معرفی کرده است و اعتمادالسلطنه تاریخ ساخت این بنا را به مامون نسبت میدهد.
در کنار این مسجد قدیمی، مسجد جامع جدید دامغان وجود دارد که گفته میشود در گذشته خرابهای بوده و محمدخان سپهسالار آن را نوسازی کرده است. در کتاب “مطلع الشمس” این گونه عنوان شده که صحن و شبستان این مسجد که امروزه “شبستان سپهسالار” نامیده میشود با یک راهرو از مسجد جامع قدیم جدا میشود.
قدمت بنا
مناره این مسجد از قسمتهای جذاب آن است که توجه بسیاری را به سمت خود جلب کرده است. “کریستی ویلسون” باستانشناسی است که عنوان میکند درصورتی که کاشیکاری بالای مناره این مسجد با زمان ساخت آن یکی باشد، قدیمیترین تزئین کاشیکاری در نمای خارجی بنا تلقی میشود.
شهریار عدل از باستانشناسان معاصر ایرانی نیز عنوان کرده که کتیبه کاشیکاری از ساختار مناره جدا نیست و هنگام ساخت آن باید سازنده جایی برای آن در نظر گرفته باشد. پس احتمالا ادعای آقای ویلسون صحیح است. او تاریخ ساخت مناره مسجد را به سال ۴۵۹ هجری قمری تخمین زده است. گفته میشود بنای اولیه مسجد جامع دامغان در قرنهای ابتدایی هجرت برمیگردد.
مشخصات مسجد جامع
در مورد ظاهر مناره هم باید بگوییم که این بنای ۲۷ متری ۱۰۵ پله دارد و ارتفاع آن ۳۲ متر است. قاعده آن مربعی شکل است و هر ضلع آن بیش از ۵ متر دارد. بر روی مناره کتیبهای وجود دارد که آیه نور بر روی آن حک شده است.
ارتفاع بنای مسجد جامع دامغان ۳۵ متر و عرض آن ۱۸ متر است. این بنا دو ردیف ستون دارد طرحهای آجری روی آن نقش بسته است. دالان ورودی مسجد که به انتهای آن ختم میشود، ۳۸ متر طول دارد و پهنای آن ۳۶ متر است.
بخش غربی مسجد جامع که بخش قدیمی آن هم محسوب میشود، سه ایوان دارد که گفته میشود در ایوان میانی منبری از آجر و گچ وجود داشته است. در قسمت غربی و شرقی نیز دو شبستان وجود دارد که چند سال پیش مرمت شدهاند.
قسمت جنوبی نیز سه ایوان دارد که ایوان میانی به دلیل ارتفاع و عرض بیشتر از سایرین متمایز شده است. محراب مسجد نیز در همین ایول قرار دارد.
تخریب و مرمت مسجد جامع دامغان
همانند بسیاری از آثار تاریخی، مسجد جامع دامغان نیز در طول تاریخ به دلیل مسائل طبیعی قسمتهایی از آن تخریب شد. اما با مرمتهایی که صورت گرفت شکوه و وقار این بنای زیبا حفط شد. به عنوان مثال رعد و برق در مناره مسجد شکاف ایجاد کرده بود که بعدها مرمت شد. شبستان شمالی و رواق جنوبی نیز که تحریب شده بود، در سالهای گذشته با سازههای فلزی مرمت شد.