قلعه رودخان

قلعه رودخان که به قلعه هزار پله، حسامی نیز معروف است نام قلعه ای‌ تاریخی در ۲۳ کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در بخش مرکزی و دهستان گوراب پس استان گیلان است. به بیان دیگر قلعه رودخان در ۴۹ درجه و ۱۴ دقیقه و ۱۹ ثانیه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۰۳ دقیقه و ۵۱ ثانیه عرض شمالی واقع شده است. برخی از کارشناسان، ساخت قلعه رودخان را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله اعراب‌ به ایران دانسته ‌اند که در دوره سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه ‌های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است.

ساختار و مشخصات فنی قلعه رودخان :

مساحت قلعه حدود ۲۲۳۰۰ متر مربع و محیط آن ۱۲۶۰متر است که توسط ۴۲ برج و بارو محاصره شده است. طول قلعه حدود ۵۰۰ متر و عرض آن در نقاط مختلف متفاوت است. در ساخت این قلعه از میلیون ها قطعه آجر استفاده شده است. این آجرها در روستاهای حاشیه ی جنگل پخته شده و به قلعه آورده شده است. جنس مصالح به کار رفته در ساختمان قلعه از آجر، سنگ لاشه، ساروج و گچ می باشد.
قلعه رودخان از دو بخش ارگ (محل زندگی حاکم و حرم‌سرای وی) و قورخانه (محل فعالیت‌های نظامی و زندگی سربازان) تشکیل شده است.
قلعه رودخان چون بر روی دو قله بنا شده است، به سه بخش میانی، شرقی و غربی تقسیم می شود. قسمت شرقی بر فراز تپه ۶۷۰ متری بنا شده و توسط یک دروازه از سایر قسمت ها جدا می شود. قسمت میانی که دروازه ی اصلی در آنجا قرار دارد، در پایین ترین سطح قلعه قرار دارد. قسمت غربی روی شیب تند کوه بنا شده و شامل قسمت های دروازه ی ورودی، آب انبار، سردخانه، آبریزگاه، شاه نشین و تعدادی واحدهای مسکونی و قراول خانه می باشد.

پیشنهاد میکنیم این مطلب را نیز مشاهده کنید : گردنه حیران

دروازه قلعه در ضلع شمالی واقع شده است. شیب تند تپه و دو برج عظیم که در دو طرف دروازه واقع شده است، دست یابی دشمنان به قلعه را دشوار می کرده است. در دو طرف دروازه ی ورودی، دو سکو از جنس لاشه سنگ به ارتفاع یک و نیم متر وجود دارد که محل استقرار محافظین بوده است.
در ورودی با قوس جناغی به عرض دو و شش دهم و ارتفاع سه و نیم متر ساخته شده است. پس از دروازه، به یک راهرو می رسیم که در دو طرف آن سکو واقع شده و نقش بارانداز را داشته اند. پس از ورود به محوطه ی قلعه، چند پله سنگی وجود دارد که به سمت پشت بام بالای دروازه می روند. راه ورود به داخل برج های طرفی دروازه نیز از همین قسمت است. برج های بزرگ دو طرف دروازه در پایین توپر هستند و در بالا، تو خالی بوده و اتاق های هشت ضلعی دارند. هرچند از بیرون استوانه ای شکل هستند. در اتاق های هشت ضلعی داخل برج ها، در هر وجه، یک طاق نما به ضخامت یک و نیم متر مشاهده می شود.

این طاقنماها به روزنه یا پنجره هایی برای نور و حفاظت از قلعه منتهی می شوند. سقف برج ها با آجر به صورت دورچین و بدون تیر ساخته شده و بر روی آن گچکاری شده است. قلعه رودخان دارای ۴۲ برج نگهبانی است. این برج ها از نظر قطر و شکل کمی با هم متفاوتند اما نقشه داخلی اکثر آنها یکی است.

این برج ها همگی مسقف بوده و طاق آنها با آجر دورچین شده است. تعدادی از برج ها دوطبقه هستند که سقف برخی از آنها چوبی بوده اند. اگر به داخل برج ها بروید درخواهید یافت که اجاق و دودکش دارند تا نگهبانانی که به انجام وظیفه مشغولند در سرمای زمستان گرم شوند. در ضمن برج مسقف، نگهبانان را از گزند باد و باران و برف در امان نگه می داشته است.

مهمترین سازه ی بخش غربی، شاه نشین است که در فاصله ۲۰۰ متری از دروازه ی ورودی و بر بلندترین نقطه ی قلعه (ارتفاع ۷۷۸ متری از سطح دریا) واقع شده و محل استقرار حکمران بوده است. این بنا از لحاظ شکل و ابعاد با سایر سازه های قلعه متفاوت است. از دو بخش تحتانی و فوقانی و یک تراس تشکیل شده است. این تراس محل خوبی برای نشستن و تماشای قلعه است. قسمت های اعظم بنا تخریب شده است. طبقه ی هم کف دو اتاق و یک ایوان داشته است. ایوان مرکزی با راه پله ای به طبقه ی فوقانی می رود. اتاق فوقانی از داخل هشت ضلعی و از خارج نیم استوانه بوده است.
بخش شرقی قسمت نظامی قلعه به شمار می رود. این بخش شامل دروازه ی ورودی، زندان، محل اسکان افسران ارشد و تعدادی واحدهای مسکونی می باشد. هر قلعه ای یک در خروج اضطراری دارد که این در، در ضلع جنوب شرقی قلعه واقع شده است. در انتهای شمال شرقی قلعه یک ساختمان دو طبقه ی زیبا وجود دارد که محلی بسیار دل انگیز است.

در ضلع جنوبی قلعه کوهی وجود دارد که در دل آن غاری هست که به گفته ی محلی ها زمانی محل نگهبانی سربازها بوده و اگر حمله ای صورت می گرفته، از آنجا به قلعه علامت می داده اند. این غار دهانه ای به عرض سه و ارتفاع چهار متر دارد و عمق آن ۱۵ متر است.

وجه تسمیه قلعه رودخان :

نام قلعه در ابتدا دژ رودگان بوده است از آنجا که این قلعه تاریخی، در کنار رودخانه ای بنا شده به قلعه رودخان نیز معروف شد. کلمه رودخان مخفف رودخانه و قلعه رودخان، یعنی قلعه ای که در نزدیکی رودخانه است. این قلعه در ادوار تاریخی به نام های قلعه “هزار پله” (به دلیل وجود ۹۳۵ پله در امتداد دیوارهای قلعه )، “حسامی” (بازسازی قلعه به امر سلطان حسام الدین دباج اسحقی باعث شده که آنرا قلعه حسامی بنامند). این قلعه به زبان اهالی آن منطقه که تالش هستند قله رخون نامیده می ‌شود. سپس به مرور زمان به “قلعه رودخان” تبدیل شده است.

تاریخچه قلعه رودخان فومن در گیلان :

گیلان در دوران قدیم به دو منطقه ی بی یه پس (Beeye Pas) و بی یه پیش تقسیم می شد. فومن تا سال ۹۵۱ خورشیدی مرکز گیلان بی یه پس یا گیلان غربی به شمار می رفت. انتخاب فومن به عنوان مرکز حکومت، حکمرانان را بر آن داشت تا قلعه مستحکمی جهت دفاع از حوزه استحفاظی خود بسازند، تا هم محل استقرار حکومتیان باشد و هم کاربرد نظامی داشته باشد. قلعه رودخان نمونه برجسته یک قلعه کوهستانی است.
بر روی کتیبه سردر ورودی قلعه که اکنون در موزه گنجینه رشت نگهداری می‌ شود، درج شده که این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام‌ الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده است. امیره حسام الدین دباج فومنی (مظفرالسلطان)، فرمانروای بیه‌پس اولین قدرت منطقه‌ ای بود که از اطاعت از صفویان سرپیچی کرد، و قلعه رود خان را بازسازی کرد تا از آنجا به مقاومت بپردازد ولی موفقیتی به دست نیاورد و به دربند گریخت و نهایتاً دستگیر و در تبریز اعدام شد.

قلعه های کوهستانی معمولا در بالاترین نقطه ی کوه ساخته می شدند. از نمونه های بارز این گونه قلعه ها می توان از قلعه بابک در کلیبر آذربایجان شرقی، قلعه ی حسن صباح در الموت قزوین، قلعه یزدگرد در ریجاب کرمانشاه و قلعه رودخان در فومن گیلان نام برد. این قلعه دارای دو برج عظیم در دو طرف در ورودی و تعداد زیادی برج های کوچکتر با فواصل نامنظم، دور تا دور قلعه است. اطراف دیوارها، همانند تمام قلاع کوهستانی شیب تندی دارد که هجوم به قلعه را سخت یا ناممکن می ساخته است.

با توجه به اینکه اکثریت قلعه های کوهستانی در گذر ایام یا توسط طبیعت یا به دست آنهایی که قلعه را فتح کرده اند تخریب شده است، اگر می خواهید یک قلعه نسبتاً استوار را که سعی در مرمت آن صورت پذیرفته ببینید، توصیه می کنیم از سفر به قلعه رودخان غافل نشوید.
این دژ با ارزش تاریخی که دارد بنابر ساختار، معماری و ویژگی‌های استراتژیکی و رزمی، در ۳۰ امرداد ۱۳۵۴ خورشیدی، به شماره ۳/۱۵۴۹ در سیاهه‌ی یادمان‌های دیرین ایران (فهرست آثار تاریخی و ملی) ماندگار شد.

مسیر دسترسی به قلعه رودخان :

از شهر رشت تا فومن ۳۵ کیلومتر فاصله است. در شهر فومن تابلوی راهنما برای هدایت به سمت قلعه رودخان وجود دارد. جاده ی فومن – قلعه رودخان جاده زیبایی است که تماما آسفالت شده و کیفیت آسفالت آن نیز قابل قبول است. از مرکز شهر فومن تا پارکینگ قلعه رودخان ۲۲ کیلومتر فاصله است. شما می توانید اتومبیل خود را در پارکینگ پارک نموده و همراه با وسایل اندکی که با خود برمی دارید، پای در راه نهید. برای تسهیل در رفت و آمد این مسیر حدود ۲ کیلومتری را با خرده سنگ و ملات ماسه و سیمان راه درست کرده اند و حدود هزار پله هم دارد.
لازم به توضیح است که پروژه ساخت مسیر پلکانی دو و نیم کیلومتری تا قلعه در سال ۱۳۷۸ آغاز گردید و در سال ۱۳۸۷ توسط اداره ی کل منابع طبیعی استان گیلان به اتمام رسید.

بهترین زمان بازدید قلعه رودخان :

شما در تمام فصول سال می توانید از قلعه رودخان بازدید کنید. در فصول سرد سال بسیاری از دکه های در مسیر تا قلعه جمع می شوند. ممکن است زمین لیز باشد و از سرسبزی درخت ها خبری نیست. اما از طرفی به خاطر ریزش برگ ها افق دید شما به علت کاهش برگ درخت ها بیشتر می شود. هرچند جذابیت بهار و تابستان را ندارد. در نیمه ی اول سال ساعات بازدید از قلعه از ۸ صبح تا شش و حتی هفت بعد از ظهر است. زمستان ها قلعه فقط تا ساعت چهار بعد از ظهر باز است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Search