شهر تاریخی تبریز از شهرهای بزرگ ایران است که کوهها و دشتهای بکر آن، زیبایی فراوانی به این شهر بخشیده است. در کنار تمام زیباییهای طبیعی، این شهر آثار تاریخی زیادی هم دارد. کافی است به قلب شهر تبریز بروید تا بناهای تاریخی زیادی را ببینید مانند همین ارگ تبریز. هر کدام از این بناها یادگار دورهای از تاریخ ایران زمین هستند و برای گردشگران جذابیت خاصی دارند.
یکی از این بناها ارگ علی شاه است. این بنا نزدیک به ۷۰۰ سال پیش ساخته شده و از لحاظ هنر و زیبایی در نوع خود بینظیر است و در سال ۱۳۱۰ نیز در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت. با آسان بگرد همراه باشید تا به معرفی بیشتر این بنای تاریخی بپردازیم.
ارگ تبریز
از ارگ علی شاه امروز فقط ایوان جنوبی آن باقی مانده است. این ارگ باشکوه یکی از نمادهای شهر تبریز است که به گفته مورخان در زمان ساخت آن از فاصله چند کیلومتری هم به راحتی دیده میشد. بر اساس کتب تاریخی، تاریخ ساخت این بنا به قرن هشتم هجری برمیگردد. این بنا قرار بود مسجدی باشد که مردم فرائض دینی خود را در آن بهٰ جا آورند.
البته در مورد کاربری این بنا بحثهای زیادی شده است، اما با توجه به شرایط زمان به نظر میآید این بنا در ابتدا کاربری مسجد را داشته و در طول زمان تبدیل به ارگ نظامی شده است. ارگ شاه علی به دستور تاجالدین علی شاه از سال ۷۱۶ تا ۷۲۴ ساخته شد. البته به دلیل حوادث طبیعی و تاریخی بخش اعظمی از آن تخریب شده و فقط بخش کوچکی بهجا مانده است.
همانطور که گفتیم ارگ تبریز در زمان ایلخانی و به دستور تاجالدین علی شاه ساخته شده است و به همین دلیل به مسجد علی شاه معروف شد. در زمان ساخت این مسجد، علی شاه از دنیا میرود و ساخت مسجد برای مدتی متوقف میشود.
در گذشته در محوطه این بنا آثار تاریخی زیادی مثل «مدرسه نجات»، اولین مدرسه ایران و سالن تئاتری که امروز فقط چند عکس تاریخی از آن به جای مانده، وجود داشت. همانطور که گفتیم ساخت این بنا به زمان ایلخانی برمیگردد؛ دقیقا زمانی که این سلسله در اوج قدرت و شکوه خود قرار داشت. آنها با ساخت این بنا قصد داشتند دانش مهندسی و معماری خود را به رخ آیندگان بکشند و بنایی این چنین شکوهمند و عظیم را درست کنند.
ارگ علی شاه در ابتدای ساختن کاربری مذهبی داشت، اما در زمان قاجار به انبار مهمات نظامی تبدیل شد و از محوطه آن نیز به عنوان انبار غلات استفاده میکردند. دقیقا از آن زمان به بعد این مسجد با نام «ارگ» شاه علی شناسایی میشد. در زمان جنگ ایران و روسیه و ایران انگلیس، این مکان کاملا کاربری نظامی به خود گرفت و حتی در زمان مشروطه هم نقش دفاعی برای مردم داشت. حتی هنوز هم آثار گلوله و توپ باقی مانده از مبارزات آزادی خواهان روی دیوارهای این بنا دیده میشود.
پنجاه سال پیش محوطه این بنا به مکانی تفریحی تبدیل شد و در این سالها تبدیل به مصلی شده است. امروزه فقط سه دیوار بلند از این ارگ باقی مانده است که بخش شبستان و قسمت اصلی مسجد را تشکیل می دادند. این بنا نمونهای از شاهکار معماری ایران زمین است که در بین بناهای اسلامی نظیر آن کم پیدا میشود.
به گفته استاد پیرنیا، سبک این بنا به شیوه آذری بوده و شخصی به نام استاد فلکی تبریزی آن را طراحی کرده است. این سبک فقط در دوره ایلخانی معروف بوده و پس از آن در هیچ کجا و دورهای استفاده نشد. در ساخت این بنا از مصالح مرغوب و بادوامی استفاده شد، اما حوادثی از قبیل زلزله باعث شده بخش زیادی از این بنا از بین برود. همین دیوارهای باقی مانده هم نشان دهنده استحکام ارگ شاه علی است.
با توجه به اینکه این بنا برای ۷۰۰ سال پیش است و در طول زمان هم دستخوش حوادث مختلفی شده، تصویر دقیقی از آن وجود ندارد. توصیفاتی که در کتابهای تاریخی آمده است مشخص میکند که این بنا به زمان تاج الدین علی شاه برمیگردد و مسجد جامع شهر بوده است. از توصیفات ظاهری آن میتوان گفت که ستونهای مرمری و گچ بری شده داشت که آنها را با کاشیها زینت داده بودند. اگر قصد سفر به شهر تبریز را دارید، حتما از ارگ تبریز باشکوه دیدن کنید و سری به مرکز شهر تبریز بزنید.